پایان نامه درمورد تحریم/:مفهوم فورس‌ماژور
عوامل موثر بر اجرای قراردادهای بین المللی

7-1-مفهوم فورس‌ماژور

اصطلاح « فورس‌ماژور» که در بین حقوق‌دانان کشورمان به قوۀ قاهره یا قوۀ قهریه یا نیروی بازدارنده ترجمه شده است[1] به نظر می‌رسد اولین‌بار در قانون مدنی فرانسه به کار رفته و سپس ترجمۀ آن در سیستم حقوقی دیگر کشورها مورد استفاده قرار گرفته است.[2] عبارت فورس ماژور در زبان فرانسه از دو کلمه فورس به معنای نیرو و ماژور به معنای بزرگتر یا عمده تشکیل شده است و ترکیب این دو کلمه نیروی بزرگ غیرقابل مقاومت یا حادثه‌ای که شخص نمی‌تواند از آن جلوگیری کند و مسئول آن هم نیست به کار می‌رود.[3] قانون مدنی فرانسه فورس‌ماژور را تعریف نکرده است، اما برخی از حقوق‌انان این کشور تعاریفی از این اصطلاح ارائه داده‌اند. هنری کاپیتان[4] در تعریف فورس‌ماژور می‌گوید: «حادثه‌ای غیرقابل‌پیش‌بینی، [5] غیرقابل‌مقاومت خارج از حیطۀ اقتدار متعهد یا یک عامل زیان که آن‌ها را از اجرای تعهد یا جبران خسارت معاف می‌کند.»[6] در کتاب معروف مازوها،[7] فورس‌ماژور «حادثه‌ای ناشناخته، غیرقابل‌پیش‌بینی و غیرقابل‌مقاومت» تعریف شده است.»[8] قانون مدنی ایران نیز اصطلاح فورس‌ماژور را

تعریف نکرده است، اما با تأسی از حقوق فرانسه و نظرات دانشمندان این کشور، حقوق‌دانان به تعریف فورس‌ماژور پرداخته‌اند. منوچهر طباطبائی مؤتمنی می‌گوید: «فورس‌ماژور یا قوۀ قاهره به حادثه‌ای گفته می‌شود که رفع آن خارج از اراده و قدرت متعهد باشد و وجود آن مانع اجرای کامل و قطعی تعهد و قرارداد شود.»[9] در مجموع می‌توان گفت: «قوۀ قاهره یا فورس‌ماژور عامل خارجی و مستقل از ارادۀ طرفین است که اجرای قرارداد را برای متعهد غیرممکن می‌سازد.»[10] بنابراین فورس‌ماژور را نمی‌توان به متعهد مربوط نمود؛ اعم از اینکه با قلمرو فعالیت متعهد ارتباط داشته باشد و حادثۀ غیرمترقبه (مثل آتش‌سوزی، عیب کالا، خارج‌شدن ؟ راه‌آهن و…) تلقی شود یا ناشی از عوامل بیرونی و جدا از شخص متعهد باشد (مثل سیل، زلزله و…) در حقوق خصوصی چنانچه قوۀ قاهره یک مانع موقت در اجرای قرارداد به وجود آورد، انجام تعهد ناشی از قرارداد معلق می‌ماند؛ مثلاً بیمار متعهدی که فقط خود وی قادر است قرارداد مربوط به یک سفارش هنری را انجام دهد، ولی اگر حادثه ناشی از قوۀ قاهره، یک مانع قطعی در اجرای قرارداد به وجود بیاورد، متعهد بدون الزام به پرداخت غرامت از مسئولیت معاف می‌شود و اگر هر یک از طرفین قرارداد ملزم به انجام کاری بوده باشد طرف دیگر قرارداد نیز از مسئولیت معاف می‌شود؛ مثلاً اگر مبیع تلف شود تکلیف مشتری به پرداخت ثمن ساقط می‌شود. اما در حقوق عمومی و در قراردادهای پیمانکاری دولتی، به جهت رعایت مصلحت عموم سعی می‌شود قوۀ قاهره جز در موارد استثنایی، مانع اجرای قطعی قرارداد نشود.

7-1-1-شرایط تحقق فورس‌ماژور

برای تحقق فورس‌ماژور شرایطی لازم است. مورد اول آنکه حادثه باید غیرقابل‌اجتناب باشد. غیرقابل‌پیش‌بینی‌بودن شرط دوم است و سومین شرط آنکه حادثه باید خارجی و مستقل از ارادۀ متعهد باشد.

[1].  محمدجعفر جعفری لنگرودی،  ترمینولوژی حقوق، نشر گنج دانش، چاپ شانزدهم، 1385، ص85

[2]. سیدحسین صفائی، مقالاتی درباره حقوق مدنی و حقوق تطبیقی،نشر میزان، چاپ اول، 1375، ص75.

[3] حمیدرضا نیکبخت،  منبع پیشین ، ص‌100 و 101